Gebruikswijziging voormalig MMC Donderen

3.2 Toekomstige situatie

Uitgangspunten

Bij de verkoop van het complex is een Publiek Programma van Eisen (PPE) gehanteerd. Hierin worden onder andere de eisen gesteld in welke richting het plangebied zich dient te ontwikkelen. Bij het opstellen van dit PPE zijn diverse overheden betrokken, waaronder de provincie Drenthe, de gemeente Tynaarlo en de gemeente Noordenveld.

In overleg is besloten dat de meest optimale bestemming voor het gehele terrein, waar het MMC onderdeel van uit maakt, een Kunstlandgoed is. In grote lijnen betekent deze nieuwe invulling dat op een bouwkavel aan de voorzijde van het bunkercomplex een landhuis gerealiseerd kan worden en dat de bunkers de functie kunst en cultuur in brede zin krijgen. De bunkers worden gevuld met ateliers, oefen- en expositieruimtes, kunstopslag, leslokalen, gastenverblijven voor artists in residence. Het landhuis valt buiten de plangrenzen van deze ruimtelijke onderbouwing

Door de overheden zijn permanente en recreatieve woningen uitdrukkelijk uitgesloten. Het eerste omdat men een terughoudend beleid heeft ten aanzien van het bouwen van woningen in het buitengebied. Recreatiewoningen zijn door beide gemeenten uitgesloten omdat beide gemeenten geconfronteerd zijn met de problematiek van permanente bewoning van recreatiewoningen en de noodzaak hierop te handhaven.

Bij de herontwikkeling wordt uitgegaan van de volgende algemene uitgangspunten:

• I. behoud van het cultureel militair erfgoed staat centraal in de herontwikkeling. Dat betekent dat de cultuurhistorische structuur bestaande uit het wegenpatroon en bebouwingspatroon behouden moet worden;
• II. het terrein grenst aan de EHS. Behouden van de huidige natuurwaarden en een goede inpassing van nieuwe gebruiksfuncties binnen het complex en met de omgeving worden belangrijk geacht;
• III. het terrein wordt grotendeels toegankelijk en opengesteld;
• IV. op het terrein mag 1 landhuis met 1 wooneenheid gebouwd worden in het noordelijke bosgebied;
• V. in het geval dat herbouw van bunkers gewenst is: vindt de herbouw plaats in het huidige stramien waarbij de gebouwen een gelijke nokhoogte krijgen als huidige bunkers en m2 en m3 bebouwing gelijk blijven;
• VI. het landgoed wordt als één samenhangend geheel van landhuis, bosgebied en bunkers ontwikkeld, beheerd en behouden;
• VII. de bijbehorende bouw- en architectuuropgave, inclusief de gebruikte materialen, vormen daarmee een uitdaging in het vinden van een balans tussen zichtbaarheid (van het oude) en camouflage (van het nieuwe). Het is de uitdaging eigentijds te bouwen geïnspireerd op het verleden met toekomstgerichte functies.

Op basis van de overleggen met partijen en aanvullend onderzoek is door DLG een ruimtelijke uitwerking gegeven aan de algemene uitgangspunten. Dit heeft geresulteerd in onderstaande drie hoofdopgaven:

Behoud militair erfgoed:

• behouden van de zichtbaarheid van het wegenpatroon;
• behouden van zichtbaarheid van bebouwingspatroon;
• voor nieuwbouw en verbouw zal een “cultuurhistorisch” beeldkwaliteitplan moeten worden opgesteld.

Behoud natuurwaarden:

• behoud van inlandse beplanting;
• landschappelijke inpassing complex in zijn omgeving;

Ontwikkelen van maatschappelijk meerwaarde terrein:

• openstelling 90% van het terrein;
• kunst-en cultuurfunctie op het terrein;
• bij de ontwikkeling en beheer van het landgoed duurzaamheid in materiaalgebruik en energieverbruik nastreven.

Afbeelding 3.2: Bestaande munitiebunker

Het functioneel programma van eisen beschrijft de uitgangspunten en eisen aan de mogelijke functies die passen binnen de herontwikkeling naar Kunstlandgoed. Met het functioneel programma van eisen wordt voorgestaan om de maatschappelijk meerwaarde van het terrein te verhogen. Het functioneel programma maakt onlosmakelijk deel uit van het ruimtelijk programma.

Met de herbestemming naar Kunstlandgoed wordt het behoud van de het militair erfgoed en huidige natuurwaarden voorgestaan door de bunkers een nieuwe functie te geven, behoud door gebruik. Daarnaast zijn de unieke ligging grenzend aan een cultuurhistorisch waardevol bos-en heideterrein belangrijke afwegingscriteria geweest om het complex te herbestemmen tot Kunstlandgoed.

De functie kunst en cultuur als drager voor het behoud van het complex zijn de volgende specifieke uitgangspunten van belang:

• bunkers en landhuis mogen gebruikt worden t.b.v. kunst en cultuur in brede zin. Hier vallen onder:
  • 1. atelier
  • 2. oefenruimte
  • 3. expositieruimte
  • 4. opslag
  • 5. werkplaats t.b.v. kunstfunctie
  • 6. kantoren t.b.v. kunstfunctie
  • 7. leslokalen t.b.v. kunstfunctie
  • 8. kleinschalige gastenverblijven t.b.v. kunstfunctie
  • 9. kleinschalige Artists in residence
• diverse van bovengenoemde functies kunnen alleen plaatsvinden na verbouw of herbouw van de aanwezige bunkers;
• het aantal kantoren, gastenverblijven en Artist in residence zal in omvang moeten passen bij de overige kunstfuncties en dienstbaar moeten zijn aan de kunstfunctie in de andere gebouwen op het complex;
• in de gastenverblijven en Artist in residence is permanente en semi-permanente bewoning uitgesloten;
• koppeling van de gastenverblijven en Artist in residence aan het hoofdgebouw heeft de voorkeur;
• intensiviteit van gebruiksfunctie neemt af van oost naar west;
• op het terrein kunnen evenementen in het kader van kunst en cultuur worden gehouden. Op basis van de toekomstige inrichting en gebruik zal de omvang van de evenementen worden bepaald.

Het functioneel programma moet in samenhang met het ruimtelijk programma ontwikkeld worden en moet de identiteit van het ensemble versterken.

• De cultuurhistorie van de plek dient herkenbaar terug te komen en geïntegreerd te zijn in de plannen voor herontwikkeling.
• De schaal, omvang en intensiteit van het functioneel programma moet in overeenstemming zijn met de aanwezige waarden in het gebied en passend in het gebied.
• Verkaveling, fysieke opdeling, afscheiding van het bunkerterrein niet toegestaan.
• (gedeeltelijke) afscheiding van het terrein kan uitsluitend indien dit niet ten koste gaat van de openbaarheid, natuur (bijv. verspreiding van dieren) en het karakter van het terrein.
• Functies en activiteiten die de rust en stilte verstoren (met name tussen zonsondergang en zonsopgang) zijn niet gewenst.

Invulling complex

De uitdaging is om de locatie deze nieuwe maatschappelijke en ecologische verantwoorde bestemming te geven met behoud van bestaande waarden. Donderboerkamp B.V. heeft in 2010 het complex gekocht met in achtneming van het PPE.

Voor de exploitatie heeft Donderboerkamp twee huurders betrokken, te weren De Peergroup en Zorgboerderij Peest. Zij zetten zich gezamenlijk in om de sociaal- maatschappelijke, ethische en cultuurhistorische elementen op het complex te behouden en toegankelijk te maken voor publiek

Vanuit Zorgboerderij Peest is een netwerkmethodiek ontwikkeld die gericht is op de zorgvrager deelondersteuning te laten putten uit haar of zijn netwerk, waardoor de professionele hulpverlening meer aan de zijlijn komt te staan. Dit sluit naadloos aan bij de huidige maatschappelijke ontwikkelingen.

De samenwerking tussen de partijen is er onder andere op gericht om meer de eigen broek op te houden door op een andere wijze geld te genereren. Dit wordt gedaan door gebruik te maken van de kwaliteiten van de zorgvragers. Hierbij wordt rekening gehouden met de wensen en draagkracht van de zorgvrager. In onderstaande tekst wordt de inzet van deze kwaliteiten verder geconcretiseerd.

Kunst

Meerdere zorgvragers hebben competenties op het gebied van schilderen en het maken van kunst. Er zal dan ook een groepsatelier worden ingericht voor het benutten van deze kwaliteiten. In het kader van integratie worden regelmatig schilders/kunstenaars uitgenodigd om een tijdje met de zorgvragers op te trekken. De gastschilder/kunstenaar mag kosteloos gebruik maken van de aanwezige faciliteiten. In ruil hiervoor krijgen de zorgvragers deskundigheid op het gebied van schilderen en het maken van kunst.

De gemaakte schilderijen en kunstvoorwerpen zullen tentoongesteld worden in een daarvoor bestemde expositieruimte. Daarnaast wordt de mogelijkheid geboden tot verkoop of verhuur van werk aan het publiek. Niet alleen deelnemers kunnen hier hun werk exposeren, maar ook schilders/kunstenaars van buiten mogen gebruik maken van deze faciliteiten. De opbrengsten uit verhuur of verkoop van eigen werk en provisie bij verkoop van het werk van externe schilders/kunstenaars zorgen voor een alternatieve geldstroom.

Door de samenwerking met PeerGrouP is het voor de zorgvragers mogelijk om gebruik te maken van een muziekruimte/geluidsstudio waarin muziek opgenomen kan worden.

Cultuurhistorische waarden

De zorgboerderij heeft een samenwerkingsovereenkomst met Staatsbosbeheer en verzorgt het onderhoud van het aangelegen bos en heideveld. Er zijn een aantal cultuur- en historische waarden in het landschap, zoals de grafheuvels op het Noorderveld, die we willen behouden en uit willen dragen naar het publiek. Een aantal deelnemers heeft competenties op het gebied van mennen waardoor er excursies kunnen worden verzorgd voor het publiek. Tevens zal er een informatiecentrum worden ingericht met informatie over deze cultuurhistorische waarden.

De Zorgboerderij heeft de Historische Vereniging Norg de mogelijkheid gegeven om een museum in te richten met oude voorwerpen en wetenswaardigheden uit het verleden aan het publiek. De Historische Vereniging Norg werkt met een grote groep enthousiaste vrijwilligers die de brug kunnen slaan tussen de zorgvragers en de maatschappij.

Een deelnemer heeft kennis van geneeskrachtige kruiden. Zij zal een kruidentuin en een herbarium inrichten met informatie over oude kruiden die vroeger werden gebruikt voor het genezen van kwalen middels de geneeswijzen uit grootmoederstijd.

Een aantal deelnemers heeft de competentie om te timmeren. Daarvoor is een ruimte ingericht voor houtopslag en een timmerwerkplaats. Hier worden ambachtelijk plantenbakken gemaakt (ook aangepast voor rolstoelgebruikers) voor de eigen gekweekte siergrassen.

Het nabijgelegen akkerveld zal worden gebruikt om oude ambachten te kunnen tonen aan het publiek. Het land bewerken met oude landbouwwerktuigen en paard, zoals het vroeger was. Hiervoor zal een ruimte worden ingericht om in de wintermaanden de werktuigen te kunnen onderhouden en daarnaast stalruimte voor de trekpaarden.

Buiten het plangebied zal een landhuis worden gebouwd op de wijze zoals het vroeger ging. Materiaal wordt zoveel mogelijk uit de naaste omgeving gewonnen. Bomen worden uit het bos gesleept met gebruik van paarden en de verwerking tot balken en planken zal op het terrein plaatsvinden. Het publiek kan kennis nemen van bouwtechnieken uit het verleden zoals de pin-gat-verbinding. Rond het landhuis komen in een U-vorm respectievelijk stalruimte voor de trekpaarden, opstalruimte voor de menwagens, logeer en crisisopvang.

Nieuw cultuurgoed: Duurzaamheid

Naast de kunst, cultuur en historische waarden gaat men zich ook bezig houden met het ontwikkelen van een nieuw cultuurgoed: duurzaamheid. Hierbij wil men gebruik maken van alternatieve energiebronnen, zoals bijvoorbeeld zon- en windenergie en een houtgestookte cv-installatie.

Er zullen twee kantines worden ingericht met verschillende voorzieningen. Eén kantine zal gebruik maken van de bestaande energievoorzieningen zoals gas, water en licht en aansluiten op de riolering. De andere kantine wordt ingericht met alternatieve voorzieningen zoals bijvoorbeeld een septic tank en een vijver voor de zuivering van het afvalwater. Het publiek kan dan kennis nemen van deze twee verschillende voorzieningen en het daarbij horende kostenplaatje. Er wordt een educatief programma aangeboden met als doel bewustwording bij het publiek van de mogelijkheden en keuzes met betrekking tot duurzame energie.

Aansluitend op dit duurzaamheidaspect wordt ook ingespeeld op de wens van een aantal deelnemers die de wens hebben om te werken aan hun overgewicht en conditie. Het gebruik van bestaande fitnesscentra sluit onvoldoende aan bij de deelnemers van Zorgboerderij Peest (overvraging). Er zal een bewegingsruimte worden ingericht waarbij de opgewekte energie wordt opgeslagen voor de verlichting. Het publiek kan op afspraak ook gebruik maken van deze ruimte zodat sprake is van echte integratie. Het publiek weet dat het terrein gebruikt en beheerd wordt door mensen met een zorgvraag en heeft hiermee rekening te houden. Hier is sprake van omgekeerde/ongedwongen integratie, het publiek kiest ervoor om gebruik te maken van de mogelijkheden op Donderboerkamp.

Sociale en maatschappelijke integratie

Er worden dus verschillende functies ondergebracht in de bestaande gebouwen zonder dat ingrijpende veranderingen worden aangebracht in de bestaande structuur. Deze functies ondersteunen zorgvragers en mensen die langdurig uit het arbeidsproces in het ontwikkelen van hun capaciteiten en vaardigheden en het integreren of herintreden in de maatschappij. Dit kan zelf leiden tot het een dusdanige ontwikkeling waardoor het mogelijk wordt om weer op een bepaalde loonwaarde te komen.

Beheer en ontvangst

Het terrein wordt onderhouden door de deelnemers van Zorgboerderij Peest. De PeerGrouP zal niet altijd aanwezig zijn op het terrein, omdat ze voorstellingen geven op externe locaties. De deelnemers van Zorgboerderij Peest ontvangen het publiek en zien toe op de naleving van de huisregels.

Nadere invulling

Bovenstaande visie heeft ertoe geleid dat de bebouwing is ingevuld. In onderstaande afbeelding is aangeven welke gebouwen welke functie behuzien.

Afbeeling 3.3: invulling gebouwen

Onderstaand een korte beschrijving van de gehuisveste functies met daarbij de bijbehorende instantie.

BWG (PeerGrouP): gastenverblijf. Hier wordt mensen die tijdelijk werkzaam zijn op het complex een bed geboden. Bij producties wil men mensen een slaapplek kunnen aanbieden. Op deze manier hoeven mensen die van ver komen niet terug te reizen en kunnen gewoon doorwerken, als ze dat willen. In het gebouw zijn alle voorzieningen aanwezig.

OG (PeerGrouP): vergader- en flexwerkplek. Er zijn drie ruimtes aan een lange gang. De eerste ruimte wordt een vergaderruimte. De tweede ruimte is verdeeld en heeft nog een kleine ruimte binnenin. Dit heeft de functie van montageruimte. Verder liggen in de tweede ruimte alle documenten en archieven van de PeerGrouP opgeslagen. De derde ruimte wordt de natte ruimte voor wasmachine, droger, wc, douche en alle kostuums.

GN (PeerGrouP): werk- en opslagruimte voor landbouwmateriaal.

A1 (Zorgboerderij Peest): kantine met een maximale capaciteit van 20 personen. Dit kan gebruikt worden door aanwezige cliënten in combinatie met bezoekers. De bezoekers kunnen hier een kopje thee of koffie nuttigen en een eventueel toiletbezoek.

A2 (Zorgboerderij Peest): expositie- / veilingruimte waar het publiek onder andere kennis kan nemen van de gemaakte schilderijen, kunst en andere verkoopbare artikelen.

A3 (Zorgboerderij Peest): wordt ingericht door medewerkers van de historische vereniging Norg (museum) en wordt beheerd door de cliënten van de zorgboerderij.

A4 (Zorgboerderij Peest): groepsatelier.

A5 (Zorgboerderij Peest): bewegingsruimte (fitness), waarbij de opgewekte energie wordt opgeslagen in accu's waarmee de verlichting wordt gerealiseerd.

A6 (Zorgboerderij Peest): timmerwerkplaats, waar onder andere plantenbakken gemaakt worden voor de gekweekte siergrassen.

A7 (Zorgboerderij Peest): ruimte voor stek en vermeerdering van siergrassen en overige planten.

A8 (Zorgboerderij Peest): kantine met een maximale capaciteit van 20 personen. Dit kan gebruikt worden door aanwezige cliënten in combinatie met bezoekers. De bezoekers kunnen hier een kopje thee of koffie nuttigen en een eventueel toiletbezoek.

A9 (PeerGrouP): opslag van decor en kostuum.

A10 (Zorgboerderij Peest): stalling- en werkplaats voor landbouwwerktuigen. Voornamelijk in de wintermaanden is onderhoud nodig. Dit ten behoeve van de uiteindelijke bewerking van het naastgelegen land met vroegere methoden.

A11 (PeerGrouP): werkplaats hout en ijzer. Het gebouw wordt verdeeld in twee ruimtes. Eén voor houtbewerking en één voor ijzerwerk.

A12 (PeerGrouP): studio voor opnames. Hier kunnen opnames worden gemaakt en met geluid worden gewerkt. Dit wordt tevens de opslagruimte voor geluidsinstallaties. Daarnaast kan het als extra bewegingsruimte worden ingezet om producties op te starten.

A13 (PeerGrouP): algemene ruimte van de PeerGrouP. Dit word een grote open ruimte met ramen rondom. Hier komt de bibliotheek van de PeerGrouP. Binnen de bibliotheek komt een algemene flex- en werkplek. Hier komt ook een keuken en wc.

A14 (PeerGrouP): open ruimte voor: repetities/trainingen/vergaderingen/presentaties. Deze ruimte kan voor alles worden ingezet.

B1 (Zorgboerderij Peest): informatiecentrum in samenwerking met Staatsbosbeheer over de naaste omgeving (cultuurhistorische aspecten) en de wetenswaardigheden over het terrein.

B2 (Zorgboerderij Peest): meditatie en muziekruimte.

B3 (Zorgboerderij Peest): werkplaats voor fietsen. Dit heeft een duidelijke functie voor de cliënten van de zorgboerderij (ontlading).

B4 (PeerGrouP): opslag voor lichttechniek.

B5 (PeerGrouP): werkplek en meditatieruimte.

C1 (Zorgboerderij Peest): individuele ruimte voor een van de cliënten.

C2 (Zorgboerderij Peest): individuele ruimte voor een van de cliënten.

C3 (Zorgboerderij Peest): individuele ruimte voor een van de cliënten.

C4 (PeerGrouP): opslag PR-materiaal en Archief.

Bij de invulling is het uitgangspunt dat het terrein de uitstraling die het nu heeft moet behouden. De kleine veranderingen aan de gebouwen zoals deuren en ramen die worden geplaatst, passen in de stijl en uitstraling van de gebouwen en de omgeving. De kenmerkende patronen van de wegen en de wallen om de gebouwen blijven bestaan.

De genoemde septic tanks, ten bate van de duurzame huishouding, zullen worden geplaatst in bestaande bezinkputten. Hierdoor zal dit geen ruimtelijk relevante wijzigingen met zich meebrengen.

Naast het gebruik van de gebouwen wil men het terrein gebruiken voor evenementen. Het zal gaan om kleinschalige evenementen waarbij maximaal acht keer per jaar 50 bezoekers zullen komen. Een voorbeeld hiervan is de Drentse fiets4daagse, waarbij de locatie aangedaan kan worden als rustplaats voor de deelnemers aan de Drentse fiets4daagse.